ETYKIETA DOJO
Wraz z pojawieniem się na naszym kontynencie różnych odmian dalekowschodnich sztuk walki, trafiła do nas także kultura i tradycja dalekowschodnia. W zależności od szkoły i jej tradycji, osoby instruktora i uczniów ceremoniał przebywania w dojo może być mniej lub bardziej złożony. Wymagana jest dyscyplina, która wyraża szacunek dla miejsca, ludzi i samego celu ćwiczeń. Dyscyplina nie ma za zadanie zastraszyć ćwiczących, czy wymagać czołobitności dla czegoś, czego sami nie rozumieją, ale wymaga od nich samokontroli, koncentracji i poszanowania tego, z czym się spotykają, poszanowania pracy swojej i innych. Pomieszczenie, w którym uczniowie wraz ze swoim nauczycielem praktykują swoją sztukę walki, nazywa się
DOJO
. Nazwa ta wywodzi się z
BUDDYZMU
. Dawniej określano nią specjalnie wydzielone miejsce w świątyni, gdzie mnisi ćwiczyli oddychanie, koncentrację i medytację. Obecnie używa się jej do całego budynku lub sali treningowej. Oryginalna mata japońska -
TATAMI
- składa się z materaców zrobionych z ubitej słomy ryżowej lub odpowiednio plecionej trawy. Całość pokrywa płótno. Zgodnie z zachowaną tradycją każda część maty ma swoją nazwę i przeznaczenie. Widać to szczególnie podczas ceremoniału rozpoczęcia lub zakończenia treningu. Miejsce, na którym siada prowadzący zajęcia, określa się mianem
KAMIZA
(JOZA) - wyższe miejsce. Naprzeciw niego, zwróceni twarzami, siedzą ćwiczący. Zajmują oni
SHIMOZA
- miejsce niższe. Po lewej stronie kamiza znajduje się
JOSEKI
. Tu siadają instruktorzy pomocniczy, jeżeli biorą udział w treningu. Strona przeciwna do nich nosi nazwę
SHIMOSEKI
. W trakcie samego treningu technik ćwiczy się na całej powierzchni maty i powyżej przedstawiony podział wówczas nie obowiązuje. O czystość maty dbają sami ćwiczący. Należy podkreślić, że czyszczenie jej przed treningiem, który ma prowadzić wysoki stopniem nauczyciel, uważa się za wyróżnienie. Czynią to wtedy posiadacze czarnych pasów, lub najwyższy stopniem w danym dojo. Na matę można wejść tylko boso. Nie do pomyślenia, aby ktoś stąpał po niej w butach.
Zachowanie się na sali ćwiczeń określa regulamin, który stanowi o
ETYKIECIE DOJO
. Gdy ćwiczący wchodzi i wychodzi z sali wykonuje ukłon w pozycji stojącej zwany
RITSUREI
lub
TACHIREI
. Należy pochylić tułów do przodu pod kątem około 30°. Ręce ułożone są z przodu na udach. Stopy lekko na zewnątrz ze złączonymi piętami. Najczęstszym błędem jest zbyt niskie pochylenie ciała, tak że człowiek stojący naprzeciw kłaniającego może zobaczyć kark kłaniającego się. Należy tego unikać ze względów bezpieczeństwa. Po wykonaniu pierwszego ukłonu, jeżeli na sali nie ma jeszcze instruktora, wykonuje się samodzielnie ćwiczenia rozgrzewające. Po wejściu na matę prowadzącego zajęcia, wszyscy obecni stają na ustalonych miejscach zgodnie z hierarchią. W niektórych dojo praktykuje się, iż ćwiczący siadają na miejscu zbiórki. Nie jest to zbyt grzeczne, ponieważ zmusza nauczyciela do przyjęcia również pozycji siedzącej. W przypadku grupy mało zdyscyplinowanej co ma miejsce zwykle z początkującymi - najstarszy stopniem podaje komendę
YOSKE
, co powinno spowodować błyskawiczne ustawienie na zbiórce. Pozycja siedząca nosi nazwę
SEIZA
. Wykonujemy ją z pozycji stojącej
SHIZENHONTAI
(zasadnicza postawa naturalna), poprzez cofnięcie lewej nogi i klęknięcie na lewe kolano. Następnie dołącza się prawe kolano i siada na piętach. W zależności od szkoły, stopy z tyłu krzyżuje się lub układa równolegle. Dłonie spoczywają na udach, przy biodrach z palcami skierowanymi do wewnątrz lub zaciśniętymi pięściami. Odległość między kolanami równa się w przybliżeniu szerokości dwóch pięści ułożonych obok siebie. Tak przyjęta pozycja nazywa się
ZAZEN
. Przechodząc z pozycji
SEIZA
do postawy stojącej, powtarza się opisane czynności w odwrotnej kolejności.
W trakcie ceremoniału rozpoczęcia treningu prowadzący zajmuje miejsce naprzeciw pozostałych ćwiczących, zwrócony twarzą w ich stronę. Po komendzie
MOKUSO
następuje krótka medytacja z zamkniętymi oczami. Sensem medytacji jest psychiczne przygotowanie do treningu. Po kilku minutach pada komenda
MOKUSO YAME
otwieramy oczy i wykonujemy dalsze czynności nakazane przez instruktora. Prowadzący obraca się o 180° w stronę gdzie wisi na przykład portret mistrza założyciela danej szkoły lub
GAKU
. Na jego komendę grupa wykonuje ceremonialny ukłon. Wykonuje się go poprzez położenie na macie lewej ręki, dołączenia do niej prawej i pochylenia się do przodu. Ważne aby w trakcie wykonywania ukłonu nie odrywać pośladków od pięt i nie unosić do góry bioder. Następnie instruktor ponownie odwraca się twarzą do ćwiczących i wykonuje z nimi drugi ukłon po komendzie
OTOGAI-NI-REI
(ukłońmy się sobie wzajemnie), witając i zapraszając ich do wspólnych zajęć. Gdy w trakcie treningu instruktor objaśnia jakąś technikę, ćwiczący siadają w seiza lub po turecku. Po zakończeniu demonstracji i objaśnieniach wszyscy wstają, kłaniają się partnerom ze słowami
ONEGAI SHIMASU
i podejmują dalsze ćwiczenia. Ćwiczący, wezwany przez instruktora lub zwracający się doń w jakiejś sprawie z własnej inicjatywy, składa ukłon w pozycji stojącej. Ukłony między ćwiczeniami oprócz warstwy ceremonialno - grzecznościowej ma znaczenie szersze. Jest to rodzaj deklaracji wobec partnera, że jest się opanowanym i „przytomnym” swoich działań. Mówi się, iż ukłon jest wyrazem wdzięczności i szacunku dla partnera za to, że pozwala korzystać ze swojego ciała i znosić rozmaite niewygody po to, abyśmy mogli uczyć się i doskonalić technikę.
Osoba, która spóźnia się na trening, składa po wejściu ukłon, a następnie siada w seiza zaraz przy drzwiach i czeka na znak instruktora, aby włączyć się w tok treningu. Do instruktora, który nosi czarny pas należy zwracać się
SENSEI
(nauczyciel). Instruktor noszący pas uczniowski powinien być tytułowany
SENPAI
(starszy rangą). Podczas treningu zabronione są rozmowy i rozpraszanie uwagi innych ćwiczących. Trening kończy się takim samym ceremoniałem, jakim go rozpoczynano. Ponadto partnerzy dziękują sobie nawzajem za wspólne ćwiczenia.
ZASADY DOBREGO TRENINGU
Poniżej przedstawiam reguły postępowania podczas treningu ułożone w 1935 roku przez jednego z największych ekspertów sztuk wojennych, twórcy Aikido Morihei Ueshiba.
  1. W Aikido jedno uderzenie decyduje o życiu i śmierci partnera, dlatego też uczniowie muszą postępować zgodnie z instrukcjami nauczyciela i nigdy nie wdawać się w walkę, która ma dowieść, kto jest lepszy.
  2. Aikido jest metodą, która uczy walki przeciw wielu przeciwnikom. Uczniowie muszą uczyć się walczyć nie tylko z przeciwnikiem atakującym z przodu, ale także z tymi, którzy atakują z boków, a nawet z tyłu.
  3. Nauczyciel demonstruje tylko niektóre aspekty sztuki. Wszystkie pozostałe powinny być poszukiwane przez uczniów podczas wieloletniej praktyki.
  4. Codzienny trening powinien rozpoczynać się ruchami rozgrzewająco-rozluźniającymi, dopiero później można przejść do bardziej intensywnego treningu. Nigdy nie należy siłować się w sposób nienaturalny podczas praktyki. Jeżeli powyższa reguła jest przestrzegana, także osoby w podeszłym wieku mogą ćwiczyć bez szkody dla zdrowia w przyjemnej i życzliwej atmosferze.
  5. Lekcje powinny zawsze odbywać się w przyjemnej i radosnej atmosferze.
  6. Celem Aikido jest zharmonizowanie ciała i umysłu oraz co za tym idzie uformowanie osoby uczciwej i życzliwej.
OPOWIEŚĆ O MISTRZU...
Na zakończenie chciałbym przedstawić tzw. test akceptacji uczniów w chińskich szkołach walki. Na pół legendarny na pół rzeczywisty, będący w każdym razie interesującą ilustracją starego ceremoniału.
Przed domem mistrza, położonym z dala od ludzkiej ciekawości, gdzieś w górach, siedziało kilku młodych ludzi. Przybyli tu jeszcze przed świtem, cicho i w milczeniu. Choć dochodziło już południe, nikt z domowników nawet nie wyszedł przed bramę, aby zainteresować się nimi, nikt ich nie dostrzegł. Nie śmieli jednak pukać do bramy, pouczeni iż cierpliwość jest pierwszą rzeczą potrzebną, aby zostać uczniem. Nie rozwiązali też swoich węzełków podróżnych, mimo pory posiłku, obawiając się, aby nie zostało to uznane za niegrzeczność w domu gospodarza nie spożywa się własnego posiłku. Przed wieczorem ktoś wysypał za bramę śmieci tak niefortunnie, że znalazły się na głowie jednego z czekających. Ten skłonił się przepraszając, że usiadł tak blisko bramy, potem dopiero oczyścił swoją garderobę. Wkrótce pojawił się jeden z uczniów mistrza, tłumacząc, iż ten jest ogromnie zajęty i prosi, aby czekali dalej. Te same przeprosiny usłyszeli jeszcze trzykrotnie, zanim zapadł zmrok. Nie mieli wątpliwości, że są prawdziwe, ponieważ wyraźnie słyszeli odgłosy wesołej libacji. Nocą podkradł się do bramy młody człowiek i najgoręcej począł namawiać, aby wrócili do domu. Był to, jak się okazało, jeden ze starych uczniów. Opowiadał o nieznośnych poniżeniach i niewygodach jakich doznaje. Nazywał siebie największym głupcem marnującym życie w tak fatalnych warunkach. Kandydaci wysłuchali tych uwag w skupieniu i grzecznie podziękowali za przekazywane informacje.
O świcie otworzono bramę i poproszono ich, aby weszli na podwórze. Dowiedzieli się, iż trzeba przyklęknąć za każdym razem, gdy mistrz pojawi się w polu widzenia. W ciągu najbliższych dni dziesiątki razy przyklękają, jednak nikt z nich, przez szacunek dla mistrza, nie ośmiela się przemówić i zwrócić uwagi na swoją osobę. Kolejne dni w domu mistrza są bardzo trudne. Kandydaci wykonują najcięższe prace domowe. Choć bardzo się starają, zły los ciągle niweczy wyniki ich pracy. Kiedy odpoczywają po umyciu korytarza, okazuje się, że właśnie przed chwilą ktoś przemaszerował po nim w zabłoconych butach. Na idealnie zamiecione podwórze, ktoś przez “nieostrożność” wysypał stertę plew, a wiatr rozniósł po wszystkich kątach. Przypadkiem wypadł szpunt z kadzi i woda z trudem czerpana przez cały dzień wsiąkła w grunt. Po tygodniu wykonywania różnych prac kandydaci kierowani są do kuchni. Dzielą mięso lub obierają warzywa, wolno i cierpliwie, ponieważ noże są tępe. W domu mistrza nie przywiązuje się uwagi do pieniędzy. Złote monety znajdują się w kuchni, przy płocie, obok studni. Uczniowie podnoszą je z ziemi, wycierają starannie suchym piaskiem i niezmiennie odnoszą do starego ucznia grzecznie objaśniając, gdzie i w jakich okolicznościach je znaleźli. Czasem starszy uczeń oglądał monetę i zapewniał, że takich w domu mistrza nie ma - musiał je zgubić któryś z kandydatów. Ci jednak uprzejmie zaprzeczają i gorąco proszą o przyjęcie monety.
Po tygodniach „praktyki” kandydaci otrzymują zaproszenie na audiencję u mistrza. Całą noc myją się, golą strzygą i reperują ubrania. Cóż kiedy termin audiencji został przełożony. Odwołania takie zdarzają się wielokrotnie. W końcu jednak siadają przed obliczem mistrza, a ten osobiście częstuje ich herbatą. Nikt jednak nie pije, opróżnienie czarki zmusiłoby mistrza do powtórnego napełnienia i w gruncie rzeczy do usługiwania uczniom. Zamiast tak ewidentnego błędu etykiety kandydaci demonstrują jej nienaganną znajomość. Kolejno podchodzą do miejsca poświęconego pamięci przodków i wylewają herbatę trzema ruchami mówiąc: „Oddaję honor przodkom mego mistrza i jemu samemu, a także tym wszystkim których nie znam, a którzy przyczynili się do rozwoju sztuki, której pragnę się poświęcić”. Podchodzą następnie do naczynia z herbatą, sami napełniają swoje czarki i mówią: „Oddawszy honor przodkom, oddaję teraz honor memu mistrzowi i mam nadzieję, że jestem dość wart, aby mu służyć”. Po tych słowach mistrz wypija swoją herbatę, po nim uczniowie. Kiedy mistrz sięga za siebie i poczyna rozdawać ubrania treningowe, uśmiechają się (w duchu oczywiście na twarzach pozostaje wyraz głębokiego szacunku) gdyż wiedzą, że zostali zaakceptowani, przyjęci do szkoły wielkiego mistrza.
SENSEI
Sensei oznacza dosłownie „ten, który urodził się wcześniej”. Potocznie oznacza: nauczyciel, instruktor, trener, osoba która prowadzi jakieś ćwiczenia, trening itp., ale nie koniecznie w sztukach walki. Sensei to osoba, która posiada odpowiednią wiedzę i umiejętności w danej dziedzinie, dojrzałość i doświadczenie oraz umiejętności przekazywania oraz wykorzystywania swoich umiejętności nauczając innych, którzy tego pragną. W sztukach walki pozycja sensei ma szczególne znaczenie. Jest zwykle głównym źródłem inspiracji i punktem odniesienia, autorytetem i przewodnikiem na drodze. Hierarchiczny system obowiązujący w dojo, etykieta oraz specyfika treningu Bujutsu nadają nauczycielowi nadrzędną i dominującą pozycję. W związku z rolą sensei, jego pozycją i funkcją istnieje specjalny sposób zachowań (reigi) będący wyrazem wdzięczności za jego nauki i szacunek wobec jego osoby. W znaczeniu tradycyjnym uczniowie są całkowicie podporządkowani sensei.
HIERARCHIA W DOJO
Osoba trenująca sztuki walki, w zależności od rodzaju szkoły nosi nazwę np.: judoka, kendoka, aikidoka itp.
DESHI
- uczeń który pobiera naukę. Wstępnym warunkiem bycia uczniem jest uznanie wiedzy i umiejętności, akceptacji metod i szacunek wobec nauczyciela. Relacja uczeń nauczyciel
(SHITEI)
jest relacją hierarchiczną, w której uczeń podlega nauczycielowi. Podąża za jego wskazówkami wykazując się aktywnością, zaangażowaniem, wytrwałością, zaufaniem, pokorą i pracowitością.
UCHI DESHI
- osobisty, bezpośredni uczeń „żyjący w dyscyplinie”. Uchi deshi to uczeń podporządkowujący swoje życie treningowi sztuk walki, czy opanowaniu jakiejś innej sztuki. Zwykle jest to związane z pozostawaniem w bliskim kontakcie ze swoim nauczycielem, towarzyszenie mu, zamieszkanie w jego sąsiedztwie lub bezpośrednio w dojo; przyjęcie obowiązku dbania o jego funkcjonowanie, pracą na rzecz rozwoju szkoły. Bycie uchi deshi to pozostawanie uczniem na pełnym etacie, to dwadzieścia cztery godziny gotowości do nauki, poświęcenie i determinacja.
SOTO DESHI
- uczeń podporządkowujący swoje życie dyscyplinie sztuk walki, ale w przeciwieństwie do uchi deshi, zamieszkujący poza dojo.
KOHAI
- młodszy uczeń, początkujący. Kohai to zwykle początkujący, posiadający niski stopień KYU, stawiający pierwsze kroki na tatami lub mający niewielkie doświadczenie. Kohai to również każda osoba posiadająca względem drugiej niższy stopień. „Pokora jest źródłem bogactwa”. Zgodnie z tą mądrością kohai z pełnym zaufaniem i aktywnością zabiega o wiedzę, treningi, kontakt z bardziej zaawansowanymi uczniami.
SENPAI
- starszy uczeń, senior, uczeń posiadający wysoki stopień w danym dojo. Jest to stopień hierarchiczny, więc senpai to każdy posiadający względem drugiej osoby wyższy stopień. Czasami senpai to grupa najstarszych, najbardziej doświadczonych osób w danym dojo, pełniących znaczne role w jego funkcjonowaniu. Jest on wzorcowym uczniem, przykładem do naśladowania, manifestacją zasad, postaw i wartości budo. Starszy uczeń odpowiada za przestrzeganie reguł obowiązujących na tatami. Często asystuje i pomaga nauczycielowi w prowadzeniu zajęć. Dba o bezpieczeństwo i rozwój innych. W znacznym stopniu pełni funkcję pośrednika pomiędzy sensei, a pozostałymi uczestnikami. Senpai jest więc dla kohai przewodnikiem, punktem odniesienia, wsparciem i pomocnikiem.
DOHAI
- równy, partner. Określenie osób posiadających względem siebie ten sam status w danym dojo. Zwykle dotyczy tych, którzy mają ten sam stopień, podobne doświadczenie lub rozpoczęli trening w tym samym czasie.
FUNK SHIDOIN
- asystent instruktora, instruktor. Pierwszy najniższy stopień instruktorski przyznawany osobom mającym co najmniej 2 DAN i prowadzą treningi.
SHIDOIN
- instruktor, nauczyciel. Drugi stopień instruktorski przyznawany osobom posiadającym co najmniej 4 DAN oraz znaczne doświadczenie i osiągnięcia jako nauczyciel.
SHIHAN
- najczęściej instruktor, starszy nauczyciel „profesor”. Stopień przyznawany osobom z co najmniej 6 DAN, wyróżniającymi się zdolnościami i doświadczeniem pedagogicznym. Zwykle shihan to człowiek posiadający wyjątkową wiedzę, umiejętności oraz umiejętności przekazywania swojej mądrości innym. Użycie terminu shihan, podkreślającego społeczne uznanie dla wartości danej osoby, jest wyrazem szacunku i wdzięczności za jej postępowanie. Shihan to ranga honorowa, raczej nadawana niż zdobywana. Nie ma bowiem zewnętrznych wyznaczników, które w jasny sposób określałyby, kiedy ktoś staje się shihan. Bycie wzorcowym nauczycielem, oznacza osiągnięcie pewnego wysokiego poziomu rozwoju: dojrzałości, mądrości, zrozumienia, doświadczenia, wewnętrznego spokoju i harmonii. Shihan to również indywidualność, charyzma. Często też zwraca się uwagę, że nazywanie kogoś tak nie może być narzucane odgórnie, ale raczej powinno wychodzić od uczniów danego nauczyciela. Shihan to wyróżnienie za to, kim się jest, a nie za to, co kiedyś się zrobiło.
DOSHU
- lider, założyciel, przywódca, a dziś główny spadkobierca danej tradycji. Doshu stoi na czele organizacji, dba o rozwój danej sztuki walki, jest wierny ideałom twórcy szkoły.
KAISO
- twórca danej szkoły walki.
SOKE
- głowa rodziny, twórca stylu. W sztukach tytuł ten odnosi się do spadkobiercy tradycji danej szkoły, stylu. Zwykle dziedzicem zostaje osoba bezpośrednio spokrewniona z twórcą, najczęściej najstarszy syn lub zięć. Czasami na soke zostawał adoptowany najlepszy uczeń szkoły.
DOJOCHO
- główny nauczyciel w danym dojo, osoba kierująca daną szkołą.
WAKA SENSEI
- młody nauczyciel, spadkobierca; zwykle termin zarezerwowany dla syna głównego nauczyciela, który w przyszłości ma przejąć pieczę nad daną szkołą lub stylem.
SHIBUCHO
- główna osoba kierująca szkołą, przynależąca do większej organizacji.
HIERARCHIA STOPNI
KYU
- oznacza klasę lub uczeń. Stopień uczniowski nadawany w sztukach walki. To określenie poziomu zaawansowania początkującego adepta. W różnych szkołach istnieje odmienna ilość stopni kyu. Szkoły tradycyjne budo używają zwykle pięciu lub sześciu stopni.
SHOSHINSHA
- początkujący, umysł początkującego.
YUKYUSHA
- osoba początkująca, posiadająca stopień kyu. Zwykle oznacza osobę z białym pasem. Inna nazwa to
MUDANSHA
.
ROKKYU
- 6 KYU
GOKYU
- 5 KYU
YONKYU
- 4 KYU
SANKYU
- 3 KYU
NIKYU
- 2 KYU
IKKYU
- 1 KYU
DAN
- stopień, poziom, krok. Stopień mistrzowski nadawany w japońskich sztukach walki, określający poziom zaawansowania i umiejętności adepta. Zwykle związany z noszeniem czarnego pasa. W niektórych szkołach również hakama.
YUDANSHA
- osoba zaawansowana, posiadająca stopień DAN, nosząca „czarny pas”.
SHODAN
- pierwszy DAN (sensei) istnieje możliwość zdania egzaminu na shodan po dwóch latach intensywnego treningu, a kandydat powinien mieć nie mniej niż 19-20 lat. Egzamin zdawany jest przed shihan lub komisją egzaminacyjną. Shodan nie jest uwieńczeniem drogi, lecz pierwszym krokiem na niej.
NIDAN
- drugi DAN (sensei) o egzamin na nidan można ubiegać się po minimum dwóch latach od zdania na Shodan.
SANDAN
- trzeci DAN (sensei) do egzaminu na Sandan można przystąpić po upływie przynajmniej dwóch lat od zdania poprzedniego egzaminu.
YODAN
- czwarty DAN (sensei) - do egzaminu na Yodan można przystąpić po upływie przynajmniej czterech lat od zdania poprzedniego egzaminu.
GODAN
- piąty DAN (sensei) jest to najwyższy możliwy do uzyskania stopień techniczny, nadawany przez shihan lub komisję nie wcześniej niż przed upływem czterech lat od zdania egzaminu na Yodan.
ROKUDAN
- szósty DAN (shihan) stopień nadawany zwykle najwcześniej po sześciu latach od ostatniego egzaminu, jednak nie wcześniej niż przed ukończeniem 33 lat.
SHICHIDAN
- siódmy DAN (kyoshi lub daishihan) stopień nadawany za całokształt osiągnięć między innymi w takich dziedzinach jak: umiejętności, doświadczenie, dojrzałość, zasługi, osobowość. Stopień nadawany jest po około 12 latach od uzyskania stopnia Rokudan jednak nie wcześniej niż przed ukończeniem 45 lat.
HACHIDAN
- ósmy DAN (kyoshi) stopień nadawany podobnie jak Shichidan, po około 15 latach od uzyskania poprzedniego stopnia w wieku około 60 lat.
KUDAN
- dziewiąty DAN (hanshi) stopień honorowy nadawany wybitnym osobistościom sztuk walki. Często ma charakter wyróżnienia pośmiertnego.
JUDAN
- dziesiąty DAN (hanshi) nadawany na podobnych zasadach jak Kudan.
MENKYO
Dawny system stopni zaawansowania w japońskich sztukach walki
MENKYO
składał się z czterech stopni:
SHODEN, CHUDEN, OKUDEN, KAIDEN
.
SHODEN:
oznaczał „początek drogi” i był pierwszym stopniem wtajemniczenia w tradycji danej szkoły (Ryu, Ryuha). Na przykład w Daito-ryu, jujitsu odpowiadał on znajomości około 118 technik.
CHUDEN MENKYO:
drugi poziom „średni” lub inaczej „łączący” świadczący o przebyciu połowy drogi.
OKUDEN:
dokumentuje „głęboką znajomość rzeczy” czy też poznanie istoty nauki (stopień mistrzowski).
MENKIO KAIDEN:
to tytuł „w pełni wtajemniczony”, „w pełni licencjonowany uczeń” najwyższy stopień jaki było można osiągnąć. Oznaczał zdobycie kompletnej wiedzy, przyjęcie pełnego przekazu danej szkoły czy nauczyciela. Kaiden nadawany był jedynie wybitnym uczniom, spadkobiercy „soke” lub sukcesorowi szkoły. Tytuł ten uprawniał do niezależności i otwarcia własnego dojo.
OKUGI, HIGA:
tytułu używano w tradycyjnych sztukach walki, określając wysoki poziom zaawansowania, odpowiadający mniej więcej tytułowi okuden w systemie Menkyo Kayden.
MOKUROKU, INKA:
tytuły i certyfikaty przyznawane w tradycyjnych sztukach walki równorzędne poziomowi Kaiden w systemie Menkyo.
Za sprawą prof. dr. Jigoro Kano (twórcy JUDO) system Menkyo został zastąpiony systemem KYU i DAN. Chodziło tu o edukacyjny charakter Judo, które jako nowe Budo musiało sprostać wymogom ówczesnego „nowoczesnego świata”. Jigoro Kano wprowadził sześć stopni szkolnych KYU i pięć stopni mistrzowskich DAN. Osoby posiadające stopnie od 6 do 2 kyu mogły nosić pas biały, a pierwsze kyu pas brązowy. Stopnie Dan to czarne pasy. W ślad za Kano poszli również inni nauczyciele sztuk walki, wprowadzając gradację KYU i DAN. Następna zmiana oznakowania stopni KYU nastąpiła za sprawą Kawaishi Mikonosuka (1898-1969), który nauczał Judo Kodokan i Jujitsu w Paryżu. Niecierpliwi europejczycy, koniecznie musieli mieć zewnętrzne oznaki zaawansowania. W tym celu M. Kawaishi wprowadził następujące kolory pasów odpowiadające poszczególnym stopniom:
6 kyu - pas biały
5 kyu - pas żółty
4 kyu - pas pomarańczowy
3 kyu - pas zielony
2 kyu - pas niebieski
1 kyu - pas brązowy
Stopnie DAN natomiast przedstawiają się następująco: 1-5 DAN pas czarny, 6-8 DAN pas czarny lub biało czerwony, 9-10 DAN pas czarny lub czerwony.
Stopnie:
JUICHIDAN
- 11 Dan
JUNIDAN
- 12 Dan
JUSANDAN
- 13 Dan
Były stopniami zastrzeżonymi dla Jigoro Kano. 13 DAN to pas biały szerszy od zwykłego obi zakończony frędzlami.
Symboliczne znaczenie elementów stroju szkół Budo.
OBI
W celu zrozumienia jaka jest droga tych, którzy przekazali nam jej płomień trzeba inaczej spojrzeć na
OBI
-pas i
HAKAMA
. Wysiłek nie polega na staniu się brutalnym, ani też na umartwianiu się, lecz na niesieniu w swym sercu pasa lub hakama. Nie tylko w dzień i nie tylko w nocy.
By lepiej zrozumieć dlaczego, pojawiła się tradycja przekazu pasa obi, musimy powrócić do czasów gdy Budda Shakijamuni osiągnął oświecenie pod drzewem Bodhi, czyli około 2250 lat temu. Przez wiele lat Budda przemierzał Indie praktykując u różnych mistrzów i guru. Umartwiał się, podejmował długotrwałe posty doprowadzające go do skrajnego wyczerpania. Wtedy zrozumiał, że nie jest to metoda mogąca pomóc cierpiącej ludzkości. Po dziesięciu latach poszukiwań nadszedł czas, w którym Budda przyjął pozycję medytacyjną pod drzewem Bodhi i złożył wewnętrzną obietnicę, że nie wstanie dopóki nie rozpozna prawdy. Osiągnąwszy oświecenie rozpoczął nauczanie dramy, czyli „jakimi rzeczy są”.
Pewnego dnia Budda spacerował nad brzegiem Gangesu i ujrzał martwych ludzi, ofiary epidemii. Usiadł między nimi we właściwej pozycji i zaczął medytować. Po jakimś czasie zdał sobie sprawę z tego, że mimo odrażającego widoku i zapachu rozkładających się ciał jego umysł pozostał spokojny i nie poruszony. Zrozumiał, że podczas głębokiej medytacji „zmysły odpoczywają” i nie mają wpływu na głębię świadomości. Mógł widzieć nie patrząc, słyszeć nie słuchając, czuć nie wąchając. Był jak drzewo lub góra, pogodny i niewzruszony. Zrozumiał wtedy, że istota ludzka cierpi, gdyż szybko staje się ofiarą pięciu zmysłów. By podziękować zmarłym, którzy pomogli mu zrozumieć tę prawdę, poodcinał z ich ubrań skrawki materiału i uszył z nich szatę, w którą się odział. Później nazwano ją
KESA
i stała się przedmiotem wiary. Sutry mówią, że Budda przekazał kesa swojemu uczniowi Mahakashyapie. Przekazywano ją kolejno, aż do Bodhidharmy, który był dwudziestym ósmym patriarchą. On z kolei dał ją, swojemu uczniowi Eka, w klasztorze Shaolin. W XIII wieku mistrz Dogen przyniósł zen do Japoni wraz ze swym kesa przekazanym od mistrza Nyojo. Pas jaki znamy dzisiaj pojawił się na przełomie XIV-XV wieku. Uszyto go na wzór kesa. Samo kesa symbolizuje pole ryżowe, czyli pożywienie, obfitość życia, które zapewnia wszystko, czego potrzebuje człowiek idący
DROGĄ BODHISATTWY
. Szwy przebiegają wzdłuż, wyznaczając pasy których liczba jest nieskończona. Pierwotni samurajowie nosili kesa lub rakusu jednak wkrótce zastąpiono je pasami, które były praktyczniejsze dla wojowników czy budoków. Pas, podobnie jak kesa otaczano wielkim szacunkiem. Mistrzowie wręczali go uczniom podczas ceremonii religijnych. Przekazując pas, przekazywali ducha swojego i wszystkich mistrzów w linii. Wówczas istniały tylko białe i czarne pasy. Uczeń noszący biały pas miał praktykować poprzez swoją wolę, oczyszczać ciało i umysł, kiedy był gotowy otrzymywał prawdziwy pas przekazu, symbol autentycznej praktyki DROGI. Nie wolno mu było nigdzie i nigdy go zostawić. Budoka miał zawsze trzy pasy, podobnie jak mnich zen, który ma trzy kesa: RAKUSU - uszyty z pięciu pasów, kesa do praktyki zazen - uszyty z siedmiu pasów i kesa na ceremonie i specjalne uroczystości - uszyty z dziewięciu pasów. Podczas pracy i podróży budocy Rakusa nosili obi. Były one przedmiotem ich wiary i reprezentowały ducha mistrza. Nosząc pas praktyki, poprawiali swój sposób zachowania i szanowali wszystkie rzeczy. W dzisiejszej erze nikt już nie rozumie prawdziwego znaczenia przekazu. Pas stracił swoje znaczenie. Współczesny budoka wygląda jak świąteczna choinka.
W celu otrzymania czarnego pasa, uczniowie musieli przejść przez różne etapy: powściągliwość moralną i fizyczną, całkowite posłuszeństwo wobec mistrza, cierpienie i wątpliwości. W tamtych czasach czarny pas nie oznaczał przyznania stopnia. Mistrz wręczając czarny pas mówił: „oto dzisiaj stajesz się prawdziwym uczniem drogi. Powinieneś wszystko porzucić i oddać się nauce „DO”. Chroń i czcij zawsze ten pas, ponieważ poprzez niego przekazany jest duch mistrzów”. Wraz z pasem mistrz wręczał uczniowi certyfikat lub menkyo potwierdzające otrzymanie przekazu ducha linii. Przed ceremonią trzeba było wykąpać się, ściąć włosy i ubrać czyste lub nowe kimono. Trzeba było, także oczyścić usta, ręce, uszy, oczy, nos. Oczyszczenie pięciu zmysłów oznaczało odrzucenie świata nieczystości i swoich własnych niedoskonałości.
Buddyzm rozpowszechniał się w Chinach, lecz tylko Bodhidarma przyniósł z Indii prawdziwy przekaz poprzez Kesa. Tak samo było z Budo. Wielu podróżowało, zmieniało style i mistrzów, ale zawsze chroniono i przekazywano pas. Na początku gdy Judo i karate dotarły do Europy, ludzie szanowali pasy i zazdrościli tym, którzy je nosili. Później czarny pas stał się synonimem mocy i walki. Interesował już tylko tych, którzy lubili sporty walki. Dziś czarny pas na nikim nie robi wrażenia i nikt go już nie szanuje. Dawniej wiadomo było, że ktoś kto nosi czarny pas jest mądry, zdyscyplinowany, delikatny i panuje nad sobą. Dziś Budo zostało zagubione i niektórzy autentyczni mistrzowie mają problem z przekazaniem prawdziwej drogi tym, którzy przychodzą zapisać się do Dojo.
SHUGYO
to bardzo ważne chińskie słowo, które oznacza „praktykować Drogę”. Jest tym samym co japońskie
RASHU
, znaczące „praktykować, doskonalić Drogę”. Jeśli nie praktykujemy Drogi, nauka nie ma żadnego znaczenia.
Kiedy pierzemy pas, w miarę możliwości ręcznie, dobrze jest zastanowić się nad swoimi błędami w treningu, poprawić je i oczyścić swojego ducha. W dawnych czasach używano w tym celu wody perfumowanej, tymi samymi kadzidłami, które były w świątyni. Można użyć perfum chińskich, japońskich lub indyjskich, sporządzonych na bazie wyciągu kory z drzew. W Europie można używać lawendy, jednak najlepsze są zapachy używane w świątyni.
Nauczyciel lub mistrz powinien mieć trzy pasy: prosty, czarny - noszony pod cywilnym ubraniem w czasie podróży, czarny pikowany - może być z ideogramem na przykład szkoły, dojo - do codziennej praktyki i czerwoni biały na specjalne uroczystości takie jak: ceremonia wręczania pasów czy też ważna rocznica na przykład urodziny mistrza. Czerwono-biały pas oznacza, że kontynuujemy praktykę w duchu mistrzów z dawnych czasów. Nie jest on symbolem stopnia.
HAKAMA
Szerokie plisowane, tradycyjne spodnie japońskie hakama wzorowane były na sukniach mnichów zen i shinto. Noszenie takiego stroju było w dawnych czasach wyrazem wielkiego szacunku dla religii. Ubierali go nie tylko budocy, lecz także rzemieślnicy, samurajowie, książęta a nawet sam cesarz. Pierwotnym przeznaczenie hakma była ochrona nóg jeźdźców przed otarciem i zranieniem. Z czasem stała się ubiorem codziennego użytku, charakterystycznym dla bushi, podkreślającym ich status społeczny. Istnieje kilka rodzajów hakama, różniących się krojem, długością, kolorem i zdobieniem, używanych stosownie do sytuacji. Hakama noszona na polu bitwy była zwykle krótsza, tak aby pozwalała na jak największą swobodę. Hakamy odświętne, rytualne były ozdobniejsze i wykonane z drogich tkanin. Ciekawym przykładem jest niewygodna
Nagabakama
, noszona w czasie audiencji u szoguna lub cesarza, której długie, czasami kilkumetrowe nogawki ciągnące się za idącym, ograniczały jego ruchy i udaremniały możliwość zamachu.
Współczesna hakama używana w sztukach walki to typ zwany
JOBA HAKAMA
. Najczęściej wykonana z bawełny, dziś często z domieszką materiałów syntetycznych. Zwykle czarna, granatowa, czasem biała. Składa się z kilku specyficznych elementów:
KOSHITA
to usztywnienie w kształcie rąbu wspierające odcinek lędźwiowy. Pozwala zachować prawidłowa postawę.
HAKAMA-OBI
czyli paski służące do przymocowywania hakama, a także
WAKI-AKI
czyli trójkątne wycięcia po bokach. Jednak charakterystyczną cechą hakama są plisy. W
KENDO
wyróżnia się zawsze pięć plis z przodu i jedną z tyłu. Fałdy z przodu są symbolem: miłosierdzia (
JIN
), sprawiedliwości (
GI
), uprzejmości (
REI
), wiedzy (
CHI
), i wiary (
SHIN
). Tylna symbolizuje prawdę (
MAKOTO
).
W innych szkołach, szczególnie aikido wyróżnia się siedem zakładek, plis (
HIDA
) pięć z przodu i dwie z tyłu, symbolizujących siedem cnót Budo: (
JIN
) życzliwość, dobroczynność, humanitaryzm; (
REI
) szacunek, uprzejmość, grzeczność oraz etykietę (REIGI); (
GI
) sprawiedliwość; (
CHU
) lojalność, wierność, oddanie wobec swego pana, mistrza, zasad; (
CHI
) mądrość i inteligencja; (
KOH
) pobożność; (
SHIN
) szczerość
Hakama symbolizuje tradycyjne wartości Budo, które w szerokim rozumieniu mają charakter uniwersalny. Noszenie hakama oraz keiko powinny wiązać się ze świadomością tych cnót, ich poszanowania i rozwojem. Zwykle więc hakama jest oznaką zaawansowania i doświadczenia ćwiczącego.
W dzisiejszych czasach noszenie hakama jest najczęściej uwarunkowane formalnymi ustaleniami szkoły i organizacji. W tradycyjnych dojo jest ona zarezerwowana wyłącznie dla yudansha tzn. posiadających stopnie mistrzowskie. W innych przypadkach możliwość noszenia jej związana jest z wysokim stopniem kyu, jakkolwiek poziom ten może być różnie wyznaczany na przykład: od 3 kyu lub dopiero od 1 kyu. W niektórych szkołach istnieje przyzwolenie, aby kobiety nosiły hakama wcześniej niż mężczyźni mający ten sam stopień kyu. Zdarza się również, ze hakama jest noszone od początku praktyki lub wkrótce po jej rozpoczęciu. Hakama należy prać ręcznie, aby zachować nienaruszone fałdy. Hakama prana w pralce najczęściej traci formę. Suszyć ją trzeba na sznurze nogawkami do góry po uprzednim ujęciu fałd na właściwym miejscu.
HERA
- wieszak, pętla znajdująca się z tyłu po wewnętrznej stronie hakama
GI
- ogólne określenie ubrań przeznaczonych do ćwiczenia japońskich sztuk walki i sportów walki. W Judo będą to - judogi, w Aikido - aikidogi, w Kendo - kendogi, w Karate - karategi. Najczęściej białe, bawełniane o podwyższonej trwałości, co tłumaczy jego zastosowanie. Inną nazwą Gi jest KEIKOGI - czyli strój do ćwiczeń.
DOGI
- bluza, może być czarna, biała lub indygo z reguły jest z bawełny, chociaż zdarzają się nylonowe lub z innego sztucznego włókna. Dogi barwione na indygo należy ostrożnie prać w zimnej wodzie z nie wielkim dodatkiem octu i bez detergentów, żeby chronić barwnik przed spłowieniem. Do zawiązania dogi służy para (menehimo) tasiemek, umocowanych na wysokości piersi. W karategi menehimo znajdują się również w dolnej części bluzy po obu bokach.
ZUBON
- bawełniane spodnie do praktyki sztuk walki wzmocnione na kolanach i posiadające charakterystyczny klin, wszyty w kroku. Zwykle związywane taśmą lub sznurkiem. Kolor zubon odpowiada dogi, chociaż zdarzają się na przykład czarne dogi i białe zubon lub na odwrót.
SHITAGI
- cienka, bawełniana bluza białego koloru, noszona w formie podkoszulka pod wierzchnim dogi. Charakterystyczna część ubioru trenujących IAIDO.
TABI
- skarpetki japońskie z oddzielnym dużym palcem umożliwiające noszenie tradycyjnych japońskich klapek i sandałów (zori).
ZORI
- tradycyjne japońskie klapki lub sandały, wykonane z pasków bambusa lub trawy.
TENUGUI
- ręczniczek do wycierania potu z twarzy lub rąk. W Kendo chusta zakładana na głowę pod MEN hełm.
HACHIMAKI
- przepaska na czoło wykonana ze zwiniętej na kształt paska bawełnianej chusty. Przeznaczona do wchłaniania ściekającego po czole potu. Hachimaki symbolizuje ciężką pracę, poświęcenie, determinację, skupienie, ,,gotowość do działania tak intensywnego, że nie będzie sposobności do wytarcia potu". Istnieją opaski klubowe w specjalnych barwach lub zaopatrzone w napisy lub znaki religijne mające przed czymś chronić.
Wymienione powyżej części ubrania zaliczane są do podstawowego wyposażenia adepta sztuk walki. W tradycji samurajskiej obowiązywały również inne ubiory, które czasem można spotkać podczas uroczystości, lub specjalnych pokazów. Przed bitwą wkładano YORI (zbroję) na HITATARE (zwykły ubiór, ale noszony także ,,od okazji"). Na zamku, w miejscach publicznych i w czasie ceremonii, nosił KAMISHIMO (strój oficjalny). W domu chadzał w kimonie i hakama lub YUKATA (rodzaj szlafroka, podomki). Na spacer nakładał narzutkę HAORI. Podczas wielkich uroczystości książęta i najwyżsi rangą, wojownicy nosili specjalną szatę zwaną EBOSHI DAIMON. Strój samuraja nazywano MONTSUKI, ponieważ był zdobiony herbami rodowymi (KAMON). Słowo MON oznacza ,,herb", a TSUKI -,,przyłączony". Nosząc herb samuraj musiał dbać o honor rodu i pamięć przodków. Nie mógł więc popełnić żadnego niegodziwego czynu.
BAMBUS JAKO SYMBOL SHOBUKAI
Zarówno JU-JUTSU jak i JUDO kierują się pewnymi zasadami. Jedna z nich to zasada ustępowania (JU), która polega na pozornym poddaniu się sile przeciwnika w celu stworzenia dogodnej sytuacji do zwycięstwa.
Zasadę ustępowania najlepiej zilustrują słowa twórcy JUDO - Jigoro Kano: ,,Załóżmy, ze siłę człowieka oceniamy w jednostkach od 1 do 10. Na przykład siła mojego przeciwnika równa jest 10 jednostkom, a moja siła 7 jednostkom. Wynika z tego, ze gdybym użył nawet całej swojej siły przeciwko sile przeciwnika, musiałbym przegrać. Jednak gdy zamiast przeciwdziałać mu swoją siłą, ustępuję mu na tyle, by nie stracić równowagi, przeciwnik nie przygotowany na taki manewr pochyli się do przodu i straci równowagę. W tym ustawieniu jest zdecydowanie słabszy (nie ze względu na swoją siłę fizyczną, lecz na niewygodną pozycję) i jego siła wynosi dajmy na to 3 jednostki zamiast normalnych 10. Ja natomiast utrzymuję równowagę i mam siłę 7 jednostek. W tym momencie mogę pokonać przeciwnika, używając do tego połowy mojej siły, tj. 3,5 jednostki na 3 mojego przeciwnika. Sytuacja ta pozwoli mi na zachowanie drugiej połowy mych sił do innych celów".
Dlaczego symbolem SHOBUKAI jest bambus? Wszechstronność zastosowania bambusa odzwierciedla różne aspekty sztuk walki jakie można zobaczyć i praktykować w SHOBUKAI.
Podobnie jak w Chinach, bambus w Japonii ma olbrzymie zastosowanie, zależnie od rodzaju i grubości łodygi: w budownictwie, meblarstwie, na uchwyty do pędzli, oprawy do szczotek, na różnego rodzaju pudła, pudełka i pudełeczka, na koszyki i torby ręczne, na grabie ogrodnicze, na maty, na ,,druty" do parasoli, na pałeczki do jedzenia, igły do patefonu i wiele innych; cienka otoczka z młodego pędu bambusa rozszczepiona na wąskie paseczki doskonale nadaje się do wyrobu sandałów zori, dużych płaskich kapeluszy osłaniających od słońca, do różnych celów dekoracyjnych, jak na przykład abażury do lamp i inne. Miazga bambusa jest świetnym produktem do wyrobu papieru, a jego włókna nadają się na ,,druciki" do żarówek; cienko krajany pęd bambusa jest na wiosnę delikatesem, który zawiera tak wartościowe substancje jak białko, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne oraz witaminy: C i grupy B; znakomity jest ryż gotowany z pędami bambusa, które są świetne też jako jarzyna.
Najważniejsze jest to, iż bambus w Japonii jest symbolem “nieugiętości" i męstwa, fizycznego piękna (,,bambus nigdy się nie łamie - nie poddaje i może oprzeć się każdemu wiatrowi"), stąd też bambus zajmuje poczesne miejsce w japońskiej twórczości poetyckiej i malarstwie. „Nieugiętość” i „nie poddawanie się” należy rozumieć tu nie jako właściwości fizyczne, lecz jako cechy charakteru. Adepci SHOBUKAI powinni zatem z nieugiętym postanowieniem dążyć do osiągnięcia perfekcji ciała i umysłu.